Ông tổ làng nghề Đô Hai từng đi buôn ba khắp thiên hạ, học được nghề làm lược thưa bằng gỗ. Ông truyền nghề cho dân làng, sau đó nghề làm mỹ nghệ sừng ở làng Đô Hai đã ra đời và đến nay đã được cải tiến hết sức tinh xảo. Nếu như xưa kia người dân làng Đô Hai chỉ biết dùng sừng để làm ra một sản phẩm là chiếc lược thì nay, sừng đã có thể trở thành bất cứ con vật gì hoặc thứ vật dụng gì mà con người mong muốn.
Để làm được một chiếc lược trước kia phải qua các công đoạn hơ nóng sừng trên than lửa, sau đó đưa vào bàn ép, dùng vồ mà đập vào con nêm, ván ngang rồi ép sừng phẳng ra, khi ấy mới có thể đưa sừng vào chế tác sản phẩm. Nay nhờ có một số thiết bị máy móc tân tiến, nghề sừng ở làng Đô Hai đã được cơ giới hóa nhiều ở công đoạn sơ chế, ép, cắt sừng. Tuy nhiên, bàn tay con người mới chính là nhân tố quyết định tạo nên sức sống cho sừng.
So với sừng trâu, bò Việt Nam, sừng bò Châu Phi to khỏe hơn, độ cong cân đối hơn, đặc biệt màu trong và bóng như ngà voi nên hiện nay sừng bò Châu Phi thường được sử dụng làm hàng mỹ nghệ.
Mặt hàng đầu bò hiện đang rất được ưa chuộng làm vật trang trí, quà mừng tân gia. Để tạo được một chiếc đầu bỏ giả, đầu tiên phải làm một khung xương mặt bò bằng gỗ, sau đó đắp da mặt con bò Việt Nam đã thuộc lên, tiếp đến là gắn mắt bò thủy tinh. Công đoạn cuối cùng là gắn cặp sừng Châu Phi đã qua làm đẹp và đánh bóng. Mặt bò giả giống hệt mặt bò thật, thậm chí còn sinh động hơn, đẹp hơn nhờ cặp sừng bò Châu Phi trong và bóng loáng.
Hiện có khoảng trên 30 mặt hàng được làm từ sừng, móng trâu bò. Sản phẩm đẹp, sống động và rất được ưa chuộng đối với khách hàng Châu Âu. Một số mặt hàng như đũa, thìa… trước kia chỉ có giá trị trưng bày giờ đã có thể dùng được vì đã qua xử lý mùi hôi và sức chịu nóng. Túi xách tay bằng sừng được thiết kế rất đẹp và sang trọng, sản phẩm độc đáo ở chỗ càng dùng lâu càng bóng.
Cơ sở Phương Anh có thể làm được vài chục mặt hàng mỹ nghệ nổi tiếng từ sừng và móng trâu bò, trong đó có những mặt hàng vô cùng độc đáo và tinh xảo như con rồng, con công, phượng, đại bàng, rùa…
Không chỉ dùng làm quà lưu niệm, vật trang trí, trưng bày, những con giống làm từ sừng còn có giá trị sử dụng. Một con cua, con rùa làm bằng sừng nếu để trưng bày sẽ rất đẹp và sinh động, nhưng khi mở nắp bụng ra lại có chức năng là chiếc gạt tàn thuốc lá. Đồ trang trí bằng sừng trâu cũng có chức năng cản gió rất tốt. Theo sự đúc kết của các cụ, nếu sừng tê giác cản gió được 100 lần thì sừng trâu cản được 10 lần. Trước kia, các sản phẩm mỹ nghệ chủ yếu được làm từ sừng thì nay đã có thể dùng thêm nguyên liệu là móng trâu, bò. Qua bàn tay khéo léo của người thợ, mọi thứ tưởng vô nghĩa đều trở nên có nghĩa, đều đẹp và sáng bóng như nhau, không thể phân biệt được đâu là sừng và đâu là móng nữa.
Quá trình sản xuất ra các sản phẩm mỹ nghệ sừng phải qua công đoạn luộc móng làm mềm rồi cho vào máy thủy lực ép tạo phôi mỏng. Những tấm phôi sừng sau khi ép qua khuôn lại phải đem ngâm một đêm trong nước lạnh để dễ khắc chạm.
Ngày trước để làm được chiếc lược sừng, phải trải qua gần 30 công đoạn khác nhau, rất mất công. Giờ đã có máy móc hỗ trợ nhiều công đoạn nhưng làm đồ mỹ nghệ lại khó hơn làm lược rất nhiều. Người thợ phải tùy theo từng chiếc sừng, chiếc móng mà hơ, ép, pha, cắt… Sừng trâu non thì uốn khỏi tay lại vênh, có cái sừng phải uốn tới cả chục lần… nhưng khó nhất vẫn là lúc tạo dáng. Mỗi công đoạn đều đòi hỏi người thợ phải thật khéo tay, tinh mắt, có trí tưởng tượng tốt và nhất thiết phải có sự bền bỉ, kiên nhẫn mới làm được. Nên, dù rất tâm huyết với nghề, mong muốn truyền lại nghề cho lớp trẻ nhưng bao lâu nay, ông Kiến vẫn trăn trở vì trong tất cả những người ông từng đạo tạo, chưa ai làm được trọn vẹn một sản phẩm. Riêng các loại con giống như rồng, công, phượng, đại bàng, anh hùng tương ngộ… thì ngay cả các con ông Kiến cũng chưa làm nổi.
Chỉ với một dụng cụ là chiếc mô tơ điện và các nguyên liệu đã qua sơ chế, nghệ nhân có thể làm bất cứ con gì, vật dụng gì mà khách hàng yêu cầu.
LÀNG NGHỀ THỦ CÔNG MỸ NGHỆ ĐÔ HAI
Cơ sở sản xuất Mỹ nghệ sừng trâu Phương Anh
6/3C đường Tân Xuân 2, xã Tân Xuân, Hóc Môn, Tp.HCM
(vào hẻm đối diện số 246A Tô Ký)
Điện thoại: 0909550618
Website: sungtrau.com
